Pierwsze lata życia dziecka to podstawa, na której opiera się dalszy jego rozwój. Związek z mamą, tatą lub inną osobą, która je zastępuje, bardzo silnie wpływa na to, jakim człowiekiem będzie dziecko w przyszłości – jak dalece będzie samodzielne, jaki będzie miało stosunek do świata i innych ludzi, do siebie samego, a także jak będzie sobie radziło w różnych sytuacjach. Na pytanie „czego chcielibyśmy dla naszych dzieci?” najczęściej odpowiadamy krótko: szczęścia. Potem dodajemy coś o zdolnościach, stabilizacji, sukcesach. Trudno się zdecydować, czego do szczęścia mogą potrzebować nasze dzieci… To nie my jednak musimy wybierać. To życie naszego dziecka i jego wybory, naszym zadaniem jest otwarcie jak największej ilości drzwi – zadbanie o możliwości, które tkwią w nim samym.
Po pierwszym roku życia dziecko gotowe jest już na pierwsze zabawy manipulacyjne. Pomocne mogą być klocki, puzzle (dwuczęściowe) zabawy polegające na dopasowaniu kształtów itp. Oczywiście zabawy te wskazują tylko kierunek rozwoju dziecka. Wszystkie nasze działania muszą być dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka. Nie możemy oczekiwać, że roczne dziecko samodzielnie zbuduje wieżę czy ułoży układankę.
Spacer to bogactwo doświadczeń – szczególnie z perspektywy spacerówki. Gdy nasze dziecko zaczyna chodzić, jego możliwości poznawania świata są niemal nieograniczone. Może dotknąć trawki, zerwać kwiatka, co najważniejsze to dziecko o tym decyduje. Pozwólmy mu na ta samodzielność w przeżywaniu przygód. Każdy kolejny miesiąc życia to walka o większą niezależność i samodzielność. Rodzic musi starać się zaspokajać wszystkie potrzeby malca, choć maluch raz żąda opieki, a chwilę później złości się przy każdej próbie pomocy. Warto pamięć, że podstawą zdobywania jakichkolwiek nowych umiejętności i rozwoju jest poczucie bezpieczeństwa i bycia kochanym. Każda zabawa, która wzmacnia więź łącząca dziecko z opiekunem jest ważna dla rozwoju dziecka. Potrzebne są także granice, które wytyczają rodzice. To one sprawiają że ten fascynujący i często przerażający świat da się oswoić i poznać. Szczególnie trudny (emocjonalnie) dla dziecka jest moment, gdy dzięki zdobytej umiejętności przemieszczania się poczuje niezależność. Doje ona poczucie satysfakcji, wzmaga ciekawość, ale też i lęk. Bo często trzeba wybrać : poznać coś nowego i oddalić się od mamy, czy zostać przy niej i nie badać świata. Dziecku towarzyszy wiele sprzecznych uczuć i na początku może być mu trudno sobie z nimi poradzić. To od rodziców zależy jaką drogę wybierze dziecko. Czy strach zdominuje ciekawość. Pozwólcie poczuć się pewnie swojemu dziecku, nie zatrzymujcie go przy sobie: to lepsza inwestycja na przyszłość.
Okres wczesnego dzieciństwa, nazywany poniemowlęcym, przypada na drugi i trzeci rok życia dziecka. We wczesnym dzieciństwie następują znaczne zmiany w funkcjonowaniu dziecka, które pozwalają mu uzyskać dość duży zakres swobody i samodzielnie kierować własnym zachowaniem: intensywnie rozwija się umiejętność poruszania się, mówienie, myślenia i funkcjonowania zgodnie z regułami życia społecznego. W tym okresie życia dziecko staje się coraz bardziej niezależne.
Z punktu widzenia rozwoju zdolności poruszania się w okres poniemowlęcy to czas, kiedy te nabyte wcześniej zdolności wyraźnie się rozwijają oraz różnicują. Pod koniec pierwszego roku życia dziecko na ogół potrafi samodzielnie się przemieszczać, ale to w okresie poniemowlecym owo przemieszczanie się przybiera takie formy, jak bieganie czy skoki. Pod koniec pierwszego roku życia dziecko, dzięki wcześniejszym zabawom z dorosłymi i bacznej obserwacji otoczenia, zaczyna używać różnych przedmiotów w sposób zgodny z ich funkcją. Zaczyna turlać piłkę, wkładać klocki do pojemnik, próbować układać klocki jedne na drugim. Jego rączki stają się na tyle sprawne, że potrafi już trzymać coś w jednej ręce, drugą chwycić coś innego. Naśladując dorosłego podejmuje tez próby rysowania, czyli, na razie wodzenia kredką po papierze. To o czym zawsz musimy pamiętać, to fakt, że każda nowa umiejętność, którą zdobywa dziecko, jest efektem naszej bliskości z nim. To właśnie ona umożliwia naśladowanie nas i zachęca do stawania się bardziej dorosłym. Te dwie intensywnie rozwijające się obszary mała i duża motoryka sprawiają, że dla 2-letnich dzieci przedmioty przestają być jedynie elementami otoczenia, a stają się „materiałem „ podlegającym dowolnym przekształceniom.
JAK WSPIERAĆ ROZWÓJ MOTORYCZNY?
Każdy przedmiot zachęca dziecko do działania. Nie wystarcza mu samo przyglądanie się. Jak najczęściej dawaj dziecku możność bezpośredniego kontaktu z wieloma, różnorodnymi przedmiotami, poznawania ich funkcji, rozkręcania, rozkładani, otwierania. Funkcjonowanie w świecie pełnym przedmiotów wymaga sprawności manualnej. Doskonała możliwość ćwiczenia tej funkcji daje rysowanie (kredkami, flamastrami, ołówkiem, długopisem), malowanie ( rożnymi rodzajami farb), lepienie z plasteliny bądź innymi masami. Zdolność poruszania się jest dla dzieci w tym wieku czymś nowym, daje im poczucie autonomii, a chodzenie jest dla nich zwyczajnie przyjemne. Pokonywanie przeszkód, takich jak schody, wdrapywanie się na duże kamienie, wchodzenie i schodzenie z ławki to okazja nie tylko do ćwiczenia, ale też do bycia z siebie dumnym, odczuwania radości z własnych osiągnięć. Dorosły niejednokrotnie musi asekurować dziecko, ale warto robić to tak, aby miało ono świadomość, że sukces zawdzięcza swojemu wysiłkowi. Dziecko powinno mieć możliwość chodzenia po różnych powierzchniach – po trawie, piasku, błoci, asfalcie; niech robi to w butach, w skarpetkach , na bosaka. Każda z tych sytuacji wymaga nieco innego sposobu poruszania się, wzmacniając przystosowanie do innych warunków, a tym samym doskonalenie umiejętności.
JAK WSPIERAĆ ROZWÓJ POZNAWCZY?
Dziecko w tym wieku uczy się myśleć poprzez działanie. Nie wystarczy wytłumaczyć, trzeba pokazać, jak coś zrobić, jak coś działa, wspólnie z dzieckiem zastosować przedmioty „w praktyce”. Myślenie, zwłaszcza w dzieciństwie, to czynność nastawiona na praktykę. Służy dzieciom do zaspokajania potrzeb ( co zrobić, aby się nie nudzić) czy rozwiązywania konkretnych problemów ( jak umieścić ten klocek w kabinie tego samochodu). Należy zadawać dziecku zagadki, zachęcać do opowiadania jak coś zrobić, wspólnie z dzieckiem rozwiązywać problemy, planować. Czytanie książek i opowiadanie bajek to nie tylko sposób na rozwój językowy, a przede wszystkim, trening wyobraźni. Dziecko nie jest biernym odbiorcą treści. Fragment mówiący o tym, że traktor jedzie koło rzeki to dla niego bodziec do wyobrażenia sobie tej sytuacji.
JAK WSPIERAĆ ROZWÓJ MOWY?
Nawet roczne dziecko rozumie, co się do niego mówi. Reaguje nie tylko na to, jaka treść jest ukryta w mowie ale i na ton głosu, melodię zdania, szybkość mówienia, mimikę, towarzyszące mówieniu gesty, pochylanie się. Należy mówić „do dziecka”, a nie „ponad nim”, starać się, by zawsze widziało twarz mówiącego, gdy do niego mówi się, należy przykucnąć, pochylić się, podejść bliżej. Należy jak najczęściej rozmawiać ze swoim dzieckiem – komentować to, co akurat robi, wyrażać swoje zadowolenie, pokazywać mu różne rzeczy i opowiadać o nich, wchodzi z nim w dialog, w zabawie m owić jakby w jego imieniu (A teraz Julia bierze miseczkę i…). Opowiadać różne historyjki, czytać, oglądać książeczki razem z dzieckiem siedzącym na kolanach, mówić wierszyki, zagadki, rymowanki i wyliczanki – jak najczęściej wykorzystywać je w zabawach i różnych codziennych czynnościach wykonywanych razem z dzieckiem, np. raz- dwa- trzy do łazienki pierwszy idziesz TY!
JAK WSPIERAC ROZÓJ OSOBISTY?
Dla dorosłego świat jest znany i oczywisty, dla dziecka tajemniczy i niezwykły. Należy pozwolić mu chodzić własnymi ścieżkami, decydować, co i jak ma robić, czemu się przyglądać i czym bawić – podążać za dzieckiem.
Nie zawsze można upilnować dziecko. Dlatego ważne jest wprowadzenie reguł w kluczowych strefach bezpieczeństwa: nie wolno przechodzić na czerwonym świetle, nie dotykaj piekarnika, kiedy jest włączony. Reguł tych nie może być zbyt wiele. Swoboda jest w tym okresie najważniejsza dla rozwoju osobowości. Należy pamiętać że znacznie lepsze efekty w procesie uczenia reguł i zasad można osiągnąć przez wielokrotne cierpliwe tłumaczenie, a nie narzucanie ich „ostrym tonem”. Zmierzać do tego, aby dziecko zrozumiało, czemu należy się zachowywać w kreślony sposób, a nie do tego, aby po prostu reagowało na zasadzie automatu na wydane polecenie, obawiając się konsekwencji. W tym okresie życia kluczowe jest zachowanie równowagi między ograniczeniami nakładanymi na dziecko ( stawianie granic) a dawaną mu swobodą. Ograniczenie dziecka „ na każdym kroku” albo wymaganie od niego „siedzenia bez ruchu” przez dłuższy czas, czy wymaganie zabawy jakąś wskazaną przez dorosłego zabawką, jest dla dziecka w tym wieku najczęściej niewykonalne, a efektem tego będzie jedynie wzrost napięcia, zarówno u dziecka, jak i u rodzica.
JAK WSPIERAĆ ROZWÓJ SPOŁECZNY?
Niewiele rzeczy daje dziecku tyle radości co wykonanie działań wspólnie z dorosłym. Należy choć kilka razy dziennie spędzać z nim trochę czasu na wspólnej zabawie, pozwolić dziecku, aby towarzyszyło w zajęciach domowych, w gotowaniu obiadu albo robieniu zakupów. Stwarzać okazję do przebywania w miejscu, gdzie są inne dzieci ( plac zabaw, park, piaskownica). Dziecko będzie miało możliwość ich obserwowania i przywyknie do przebywania z rówieśnikami. Należy zadbać, by dziecko kontaktowało się rożnymi osobami dorosłymi, zarówno członkami rodziny (dziadkowie, wujkowie, ciocie), jak i znajomymi rodziców. Każda taka interakcja to okazja do poznania różnych zachowań i relacji miedzy ludźmi oraz możliwość obserwowania tego, jak różnią się ludzie. Należy pamiętać, że dzieci różnią się zapotrzebowaniem na relacje społeczne, które także mogą być męczące. Jedne dzieci lepiej czują się w obecności obcych, a inne gorzej . Zadbać o to, aby to możliwości i potrzeby dziecka decydowały o ilości „atrakcji”, nie zmuszać do kontaktów, na które ono nie ma ochoty. W okresie niemowlęcym głównym osiągnięciem rozwojowym dziecka jest nawiązanie dającej poczucie bezpieczeństwa relacji z opiekunami oraz stabilizowanie się funkcji biologicznych: snu, wydalania, jedzenia. W okresie wczesnego dzieciństwa do głosu dochodzą cechy związane z indywidualizowaniem się rozwoju: samodzielnością, chęcią zdobycia tego co dla dziecka wydaje się atrakcyjne, poznawaniem reguł ( ale także nie mniej ważnym odmawianiem przystosowanie się do nich), komunikowaniem swoich potrzeb
Opracowała: Katarzyna Kaproń
Bibliografia:
- Wspieranie rozwoju dziecka w wieku od 0 do 3 roku życia. H. Kołodziejczyk, M. Króli
- Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. M. Żebrowska
- Rozwój dziecka. E. B. Hurlock
- Małe dziecko (2 -3 rok życia) Jakie jest? Jego rozwój? Jak możemy wspierać? A. Brzezińska, M. Czub, K. Piotrowski
